TAJEMNICA LEKARSKA

Informujemy, że w dniu 5 sierpnia 2016 r. wchodzi w życie ustawa z dnia 10 czerwca 2016 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania karnego, ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz.U. z 2016 r. poz. 1070). Ustawa nowelizuje przepisy dotyczące tajemnicy lekarskiej i zasady określające zwalnianie z niej, także na potrzeby prowadzonego postępowania karnego.

• zmiany w ustawie o zawodach lekarza i lekarza dentysty

W znowelizowanym przepisie art. 40 ust. 2a dodano, iż w przypadku gdy pacjent (lub jego przedstawiciel ustawowy) wyraził zgodę na ujawnienie informacji objętych tajemnicą lekarską, to on może określić zakres ujawnienia tajemnicy.

Ponadto, wprowadzono rozwiązanie, zgodnie z którym po śmierci pacjenta ujawnienie tajemnicy będzie możliwe gdy zgodę na ujawnienie wyrazi osoba bliska tego pacjenta. Równocześnie przewidziano, że zwolnienia z tajemnicy na powyższych zasadach nie stosuje się, jeśli ujawnieniu tajemnicy sprzeciwi się inna osoba bliska.

Zgodnie z definicją zawartą w przepisie art. 3 ust. 1 pkt. 2 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta osobą bliską jest małżonek, krewny lub powinowaty do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciel ustawowy, osoba pozostająca we wspólnym pożyciu lub osoba wskazana przez pacjenta.

Podkreślić należy, że wyrażenie zgody przez osobę bliską nastąpić może także w przypadku gdy pacjent za życia nie wyraził zgody na udostępniania informacji objętych tajemnicą lub upoważnił tylko wybrane osoby.

Wprowadzone przepisy nie przewidują obowiązku informowania pacjenta przez lekarza o fakcie, iż złożone przez pacjenta (za jego życia) oświadczenia o upoważnieniu danej osoby do informacji o stanie zdrowia pacjenta po śmierci będzie de facto nieskuteczne, jeśli osoba bliska (po śmierci pacjenta) wyrazi zgodę na ujawnienie tajemnicy. Przepisy nie określają mechanizmu weryfikacji danej osoby do kręgu osób bliskich, informowania pozostałych osób bliskich o zgodzie jednej z osób na ujawnienie informacji oraz o przysługującym prawie sprzeciwu pozostałym osobom bliskim. Przepisy nie wskazują także sposobu wyrażania zgody bądź sprzeciwu (czy wystarczające jest złożenie oświadczenia w formie ustanej czy jednak dla udokumentowania – wymagana jest forma pisemna).  

• zmiany w Kodeksie postępowania karnego

Dotychczas w postępowaniu karnym jedynym organem uprawnionym do zwolnienia lekarza z tajemnicy lekarskich był sąd, który badał przesłanki, których spełnienie było konieczne do zwolnienia, tj.: uzyskanie informacji objętych tajemnicą jest niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W przypadku zwolnienia lekarza z tajemnicy lekarskiej przesłuchanie sądu odbywa się na rozprawie z wyłączeniem jawności.

Od 5 sierpnia br. oprócz ww. sposobu zwolnienia, ujawnienie w postępowaniu karnym informacji objętych tajemnicą będzie możliwe w przypadku gdy pacjent wyrazi zgodę na ujawnienie informacji objętych tajemnicą albo osoba bliska (po śmierci pacjenta) wyrazi taką zgodę, a inna osoba bliska nie wniesie sprzeciwu co do ujawnienia tych informacji. W takim przypadku przesłuchanie lekarza odbywać się będzie co do zasady na rozprawie jawnej.

Wydaje się, że w tych sprawach, w których sąd nie wydał postanowienia o zwolnieniu lekarz z tajemnicy lekarskiej, a lekarz będzie wezwany na przesłuchanie w charakterze świadka, koniecznym będzie żądanie przez lekarza okazania oświadczenia pacjenta o wyrażaniu zgody na ujawnienie tajemnicy (a po śmierci pacjenta – oświadczenia o zgodzie, złożonego przez osobę bliską lub ewentualnie sprzeciwu innej osoby bliskiej).

Wskazać należy, że pomimo zmian przepisów dotyczących ujawnienia informacji objętych tajemnicą lekarską, nie uległy zmianie przepisy dot. zasad udostępniania dokumentacji medycznej, w tym wyrażania przez pacjenta oświadczenia o upoważnieniu danej osoby do uzyskiwania dokumentacji, także po śmierci pacjenta.

Poniżej przedstawiam zestawienie zmian w poszczególnych ustawach, z zaznaczeniem na kolorowo (czerwono) wprowadzonych rozwiązań:

ustawa o zawodach lekarza i lekarza dentysty

Art.  40.

1. Lekarz ma obowiązek zachowania w tajemnicy informacji związanych z pacjentem, a uzyskanych w związku z wykonywaniem zawodu.
2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, gdy:

1) tak stanowią ustawy;

2) badanie lekarskie zostało przeprowadzone na żądanie uprawnionych, na podstawie odrębnych ustaw, organów i instytucji; wówczas lekarz jest obowiązany poinformować o stanie zdrowia pacjenta wyłącznie te organy i instytucje;

3) zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób;

4) pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy, po uprzednim poinformowaniu o niekorzystnych dla pacjenta skutkach jej ujawnienia;

5) zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie lekarzowi sądowemu;

6) zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innemu lekarzowi lub uprawionym osobom uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń.

2a. (poprzednie brzmienie) W sytuacjach, o których mowa w ust. 2, ujawnienie tajemnicy            może nastąpić wyłącznie w niezbędnym zakresie.

(nowe brzmienie) W sytuacjach, o których mowa w ust. 2, ujawnienie tajemnicy może nastąpić wyłącznie w niezbędnym zakresie. W sytuacji, o której mowa w ust. 2 pkt 4, zakres ujawnienia tajemnicy może określić pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy.

3. (poprzednie brzmienie) W sytuacjach, o których mowa w ust. 2, ujawnienie tajemnicy może nastąpić wyłącznie w niezbędnym zakresie.

(nowe brzmienie) Lekarz, z zastrzeżeniem sytuacji, o których mowa w ust. 2 pkt 1-5, jest związany tajemnicą również po śmierci pacjenta, chyba że zgodę na ujawnienie tajemnicy wyrazi osoba bliska w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Osoba bliska wyrażająca zgodę na ujawnienie tajemnicy może okreś       lić zakres jej ujawnienia, o którym mowa w ust. 2a.

3a. (dodany) Zwolnienia z tajemnicy lekarskiej, o którym mowa w ust. 3, nie stosuje się, jeśli ujawnieniu tajemnicy sprzeciwi się inna osoba bliska w rozumieniu art. 3 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta.

4. Lekarz nie może podać do publicznej wiadomości danych umożliwiających identyfikację pacjenta bez jego zgody.

ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta

Art.  14.

1. W celu realizacji prawa, o którym mowa w art. 13, osoby wykonujące zawód medyczny są obowiązane zachować w tajemnicy informacje związane z pacjentem, w szczególności ze stanem zdrowia pacjenta.
2. Przepisu ust. 1 nie stosuje się, w przypadku gdy:

1) tak stanowią przepisy odrębnych ustaw;

2) zachowanie tajemnicy może stanowić niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia pacjenta lub innych osób;

3) pacjent lub jego przedstawiciel ustawowy wyraża zgodę na ujawnienie tajemnicy;

4) zachodzi potrzeba przekazania niezbędnych informacji o pacjencie związanych z udzielaniem świadczeń zdrowotnych innym osobom wykonującym zawód medyczny, uczestniczącym w udzielaniu tych świadczeń.

2a. Przepisu ust. 1 nie stosuje się także do postępowania przed wojewódzką komisją do spraw orzekania o zdarzeniach medycznych, o której mowa w art. 67e ust. 1.

3. (poprzednie brzmienie) Osoby wykonujące zawód medyczny, z wyjątkiem przypadków, o których mowa w ust. 2 pkt 1-3 i ust. 2a, są związane tajemnicą również po śmierci pacjenta.

(nowe brzmienie) Osoby wykonujące zawód medyczny, z wyjątkiem przypadków, o których mowa w ust. 2 pkt 1-3 i ust. 2a, są związane tajemnicą również po śmierci pacjenta, chyba że zgodę na ujawnienie tajemnicy wyrazi osoba bliska.

4. (dodany) Zwolnienia z tajemnicy, o którym mowa w ust. 3, nie stosuje się, jeśli ujawnieniu tajemnicy sprzeciwi się inna osoba bliska.
   

Art.  3.

1. Użyte w ustawie określenia oznaczają:

2) osoba bliska - małżonka, krewnego lub powinowatego do drugiego stopnia w linii prostej, przedstawiciela ustawowego, osobę pozostającą we wspólnym pożyciu lub osobę wskazaną przez pacjenta;

Kodeks postępowania karnego

Art.  180.

§  1. Osoby obowiązane do zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli tajności "zastrzeżone" lub "poufne" lub tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji mogą odmówić zeznań co do okoliczności, na które rozciąga się ten obowiązek, chyba że sąd lub prokurator dla dobra wymiaru sprawiedliwości zwolni te osoby od obowiązku zachowania tajemnicy, jeżeli ustawy szczególne nie stanowią inaczej. Na postanowienie w tym przedmiocie przysługuje zażalenie.

§  2. Osoby obowiązane do zachowania tajemnicy notarialnej, adwokackiej, radcy prawnego, doradcy podatkowego, lekarskiej, dziennikarskiej lub statystycznej mogą być przesłuchiwane co do faktów objętych tą tajemnicą tylko wtedy, gdy jest to niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości, a okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu. W postępowaniu przygotowawczym w przedmiocie przesłuchania lub zezwolenia na przesłuchanie decyduje sąd, na posiedzeniu bez udziału stron, w terminie nie dłuższym niż 7 dni od daty doręczenia wniosku prokuratora. Na postanowienie sądu przysługuje zażalenie.

§  3. Zwolnienie dziennikarza od obowiązku zachowania tajemnicy nie może dotyczyć danych umożliwiających identyfikację autora materiału prasowego, listu do redakcji lub innego materiału o tym charakterze, jak również identyfikację osób udzielających informacji opublikowanych lub przekazanych do opublikowania, jeżeli osoby te zastrzegły nieujawnianie powyższych danych.

§  4. Przepisu § 3 nie stosuje się, jeżeli informacja dotyczy przestępstwa, o którym mowa w art. 240 § 1 Kodeksu karnego.

§  5. Odmowa przez dziennikarza ujawnienia danych, o których mowa w § 3, nie uchyla jego odpowiedzialności za przestępstwo, którego dopuścił się publikując informację.

Art.  181.

§  1. (poprzednie brzmienie) W wypadkach przewidzianych w art. 179 i 180 sąd przesłuchuje taką osobę na rozprawie z wyłączeniem jawności.

(nowe brzmienie) W wypadkach przewidzianych w art. 179 i art. 180 sąd przesłuchuje taką osobę na rozprawie z wyłączeniem jawności. Nie dotyczy to wypadku, gdy zwolnienie z tajemnicy nastąpiło na podstawie art. 40 ust. 2 pkt 4, art. 40 ust. 3 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty (Dz. U. z 2015 r. poz. 464, z późn. zm.), art. 14 ust. 2 pkt 3 lub art. 14 ust. 3 ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2016 r. poz. 186, 823, 960 i 1070), w przewidzianym przez te ustawy zakresie i przy braku wskazanego w nich sprzeciwu.

1a. (dodany) Jeżeli zwolnienie z tajemnicy nastąpiło na podstawie i na zasadach, o których mowa w § 1 zdanie drugie, okoliczności objęte tajemnicą, które zostały ujawnione na rozprawie z wyłączeniem jawności, mogą być rozpowszechniane publicznie przez osobę, której zgoda była wymagana do zwolnienia z tej tajemnicy.

§  2. Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, sposób sporządzania, przechowywania i udostępniania protokołów przesłuchań oskarżonych, świadków, biegłych i kuratorów, a także innych dokumentów lub przedmiotów, na które rozciąga się obowiązek zachowania w tajemnicy informacji niejawnych albo zachowania tajemnicy związanej z wykonywaniem zawodu lub funkcji, jak również dopuszczalny sposób powoływania się na takie przesłuchania, dokumenty i przedmioty w orzeczeniach i pismach procesowych, mając na uwadze konieczność zapewnienia właściwej ochrony tajemnicy przed nieuprawnionym ujawnieniem.

Katarzyna Różycka

radca prawny

Zespół Radców Prawnych ŚIL